1658m6As
Nấm bình thường
ROM TRANSLATING HACKING
Hướng dẫn dịch ROM
Written by Asm65816 – 2010 ©
Chú ý đầu tiên: để dịch và hack Rom, bạn cần nhất là sự đam mê và lòng kiên nhẫn.
Hãy kiên nhẫn, nó là vũ khí lợi hại nhất của bạn, và cũng là vì tôi sẽ viết rất dài, rất dài để thử lòng kiên nhẫn của bạn. Nếu không đọc hết những gì tôi viết, bạn có nguy cơ chẳng hiểu gì ráo…
Lời nói đầu
Chào các bạn.
Năm 2010, chúng ta đang sống trong thời đại của kỹ thuật số. Công nghệ máy tính trong những năm gần đây phát triển thật ghê gớm. Nó tác động lên mọi mặt của đời sống con người, bao gồm cả các mặt văn hóa, tinh thần. Một trong những món ăn tinh thần không thể thiếu được trong cuộc sống thường nhật của các bạn trẻ (và một số không nhỏ các bạn “không còn trẻ” ) chính là game, hay gọi nôm na theo ông bà ta ngày nào là “trò chơi điện tử”.
Thế hệ trẻ từ 9x trở đi được sinh ra và lớn lên trong kỷ nguyên số nên họ không xa lạ gì với các thiết bị tiện nghi hiện đại. Nhưng chúng tôi, những người thuộc thế hệ 8x trở về trước không có được những sự tiện nghi như các bạn thời còn trẻ. Nhiều người trong số chúng tôi đã trải qua thời thơ ấu thiếu thốn đủ mọi phương tiện vật chất cơ bản nhất như điện, nước,… Thế nhưng chúng tôi có những kỷ niệm với những thứ mà, có thể các bạn trẻ sẽ cho là lạc hậu, cổ rồi, neck rồi nhưng đối với chúng tôi, không gì có thể thay thế được vị trí của chúng trong lòng mình. Trong số đó có game. Cũng là game nhưng game thời đại của chúng tôi khác xa game của thời đại các bạn được sinh ra và lớn lên…
Thời đại của chúng tôi, phần lớn đều trải qua tuổi thơ ấu với đồ họa 8 bit của máy NES (Nintendō Famicom), sau đó là đồ họa 16 bit của SNES (Super Famicom), rồi Sony PlayStation… Và thời đó, chúng tôi hãy còn dùng những chiếc máy tính có tốc độ siêu rùa bò, còn dùng chiếc đĩa B to đùng như chiếc đĩa hát thời “trung cổ” mà dung lượng lưu trữ chỉ bằng một phần trăm, phần nghìn của chiếc USB bé tẹo của các bạn bây giờ. Tôi không nhớ rõ là ai nói, nhưng chính xác thời đó đã nghe có người nói là máy tính chỉ cần có Ram vài Mb là đủ xài….!!
Bối cảnh thời đại khác nhau khiến góc nhìn, tâm lý của hai thế hệ trước và sau khác nhau rất nhiều. Các bạn sinh sau này vốn quen nhìn hình ảnh 32 bit trở lên, âm thanh nổi nên không ít người cảm thấy không ưa nổi đồ họa 2D cấp thấp của các loại console thế hệ cũ.
Nhưng đối với chúng tôi, những người đã sống và lớn lên cùng các hệ máy NES, ARCADE, SNES, SEGA Megadrive… thì dẫu cho bây giờ có theo thời đại, tậu về vài cỗ máy PS3 hay PS4, 5 gì đó nữa cũng không thể nào quên được những game “cổ lổ sĩ” ngày xưa được. Chúng đã ăn sâu vào tiềm thức của chúng tôi, những người từng sống trong thời đại của chúng và không bao giờ quên được chúng.
Không như các bạn bây giờ chơi game, rào cản lớn nhất của thế hệ 8x chúng tôi “thời đó” khi đến với game chính là ngôn ngữ. Phần lớn game console lúc bấy giờ đều là sản phẩm của các hãng Nhật Bản, và dĩ nhiên là ngôn ngữ trong game là tiếng Nhật, một thứ tiếng mà cho tới tận bây giờ không phải ai cũng biết, mà có “biết” đi nữa cũng không phải ai thấu rõ. Tuy nhiên, rào cản ngôn ngữ đã không thể ngăn niềm say mê của chúng tôi “phá đảo” (“về nước”) hết các game “Mộc Đế” (Fire Emblem), tìm tòi hết mọi bí mật của “Đại chiến Rô-bô” (Sūpā Robotto Taisen) vốn chi chít chữ Nhật trên màn hình. Năm thuở mười thì mới có một vài trường hợp ngoại lệ là nhà sản xuất phát hành thêm bản tiếng Anh sau bản tiếng Nhật. Thời đó, tôi rất tò mò muốn biết người ta làm cách nào để tạo ra một game Snes, từng nghịch ngợm đưa đĩa Snes vào trong máy tính của trường trong giờ “bổ túc tin học” và bị thầy giáo quát vì tội dám đưa virus vào máy của trường! Và thời đó, tôi cũng chưa bao giờ dám mơ rằng một ngày nào đó, mình sẽ hiểu được cấu trúc của những game này chứ đừng nói là dịch chúng sang một ngôn ngữ khác, điều mà ngày nay tôi bắt đầu chập chững tập tành và đã có được một ít thành tựu nhất định.
Các bạn trẻ trong thời đại này chắc hẳn không còn xa lạ với việc hack game online, hack game PC, dịch Việt ngữ cho các game này và nhiều người còn rất giỏi, có thể tự viết ra một game “made in tự tui”. Thế nhưng ngược lại, mảnh đất game console tuy rất màu mỡ tại Việt Nam nhưng lại không có mấy người nghiên cứu sâu về nó. Tôi viết bài này để phổ biến những kiến thức cơ bản nhất của việc dịch game trên các hệ máy console sang ngôn ngữ khác với ngôn ngữ của nhà sản xuất. Tuy mỗi hệ máy lại đòi hỏi những kiến thức, cách hack khác nhau nhưng nhìn chung các khái niệm cơ bản là giống nhau. Ở đây tôi trình bày các khái niệm về hack dịch (hách dịch ) trên hệ máy Snes (Super Nintendō Entertainment System) hay còn gọi là SFC (Super Famicom). Chỉ cần nắm rõ kiến thức cơ bản về việc dịch game của hệ máy này là bạn có thể tự học tiếp cách hack, dịch game của các hệ máy khác như GameBoy, NDS, PSX, PS2 hay thậm chí PS3, Xbox… mà không cần tôi hướng dẫn (bởi vì tôi cũng mù tịt những hệ máy cao cấp này ). Dĩ nhiên là tự bạn phải tự đầu tư, trang bị kiến thức. Tôi chỉ là người dẫn đường, còn chịu đi hay không, đi đến đâu là việc của bạn.
Khái niệm
Trước hết nói qua khái niệm hack (đọc là “hắc” hay “hách” tùy bạn ). Theo định nghĩa từ điển, hack là sự can thiệp trái phép vào dữ liệu máy tính, thay đổi, phá hoại chúng. Còn theo tôi, hack là sự thay đổi trật tự ban đầu của dữ liệu (phần mềm) máy tính hay các loại máy thuộc họ máy tính (không chơi máy cày, máy tiện, máy kéo à nghe).
Bài này tôi chỉ đi sâu vào việc dịch game từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ nọ chứ không bàn về hack. Nhưng bản thân việc dịch ngôn ngữ cũng là hack. Vì sao?
Vì hai lý do. Đầu tiên, dịch là quá trình thay đổi trật tự câu chữ. Chẳng hạn, game Nhật dùng tiếng Nhật, dùng font chữ “loằng ngoẳng” như giun bò, khi dịch sang tiếng Anh hay tiếng Việt thì bạn phải thay chúng bằng bộ font La Tinh. Như vậy là thay đổi trật tự rồi.
Tương tự, game tiếng Anh dùng mẫu tự La Tinh không dấu nhưng khi dịch sang tiếng Việt thì phải thêm dấu (trừ khi bạn muốn bị gọi là “dùng tiếng mọi” ), ấy là thay đổi trật tự của dữ liệu rồi. Tiếng Nhật có động từ nằm cuối câu, nhưng bạn dịch sang tiếng Việt thì lại lôi động từ lên giữa câu, đó là thay đổi rồi. Lý do thứ hai, để dịch được thì bạn cần phải có kiến thức về cấu trúc dữ liệu của game đó, ít nhất là về mảng font chữ, cách thể hiện chữ ra màn hình… Do vậy, nói rốt ráo thì bạn cần phải biết hack để dịch được game.
Trang bị
Để hiểu được bài hướng dẫn này và làm theo, bạn cần có những thứ cơ bản sau:
+ Lòng kiên nhẫn, sự đam mê: như đã nói trên, tôi là người ưa nói, ưa viết nên bạn cần phải có lòng kiên nhẫn Level 255 để đọc hết bài viết của tôi. Những ai cảm thấy mình không đủ kiên nhẫn thì nên xác địch, bỏ ngay từ đầu. Hack Rom là một việc rất tốn thời gian, cả đời bạn bỏ ra chưa chắc đủ. Vì sao lại tốn cả cuộc đời cho “trò vô bổ” này? Đơn giản chỉ là vì say mê. Những ai không có lòng say mê sẽ thấy nó vô bổ, phí thời gian, phí cuộc đời, phí tuổi trẻ…Hãy dùng thời gian để làm việc có ích hơn, nhưng kiếm tiền chẳng hạn.
Còn đối với tôi, tôi dịch game không vì mục đích gì khác hơn việc kích thích trí não của mình. Nó là một thú tiêu khiển mất thì giờ, nhưng cũng mang lại những niềm vui nho nhỏ như khi chia sẻ thành quả của mình cho một vài người nào đó. Họ chơi bản dịch của tôi, họ khen vài câu, dù là xã giao hay thật lòng thì tôi cũng cảm thấy lòng mình đang có một mùa xuân nho nhỏ. Chỉ vậy thôi.
Do đó, nếu bạn thấy trò này là vô bổ thì nên bỏ ngay từ lúc này, đừng đọc tiếp nữa và đừng bao giờ nghĩ rằng bạn có thể đạt được thành công ở bất kỳ lãnh vực nào trong cuộc sống mà không cần phải đổ mồ hôi nước mắt, đầu tư thời gian, trừ khi bạn được ông trời thiên vị
+ Một trình Hex Editor. Đây là phần mềm để xem và chỉnh sữa dữ liệu của game (Rom). Tốt nhất là bạn nên dùng WindHex, vì nó được phát triển dành riêng cho dân hack game mà.
Tải Windhex tại đây: http://www.romhacking.net/utils/WindHex.zip
Đây là giao diện của Windhex sau khi mở file
Nhưng WindHex không có một số chức năng mà các trình Hex Editor khác có. Bạn nên dùng thêm Hex Workshop. Nhưng đây là phần mềm thương mại, nếu có điều kiện thì hãy mua một bản về mà dùng. Nếu không mua được, bạn có thể dùng phần mềm Stirling để thay thế. Nó có hầu hết các chức năng mà Hex Workshop có, lại gọn nhẹ, không phải cài đặt. Điểm duy nhất cần lưu ý là giao diện của Stirling là tiếng Nhật.
Tải Stirling tại đây: http://www.mediafire.com/?bwnnjfqegzd
Đây là giao diện của Stirling sau khi mở file
+ Bài viết này sử dụng một số từ tiếng Nhật, nếu máy tính của bạn không có font tiếng Nhật (thấy các ô vuông) thì hãy tải file sau và cài vào máy để đọc được:
http://www.mediafire.com/?dg5otb9hgdm (ie_ja.exe, dung lượng 2.5MB)
+ Làm ơn ghi nhớ địa chỉ http://romhacking.net và http://www.zophar.net/ vào trong đầu hay trong ổ cứng của bạn. Sẽ có những lúc bạn sẽ cần các công cụ khác và phần lớn đều tải từ hai trang web hack rom này. Nếu hiểu tiếng Anh, bạn có thể vào hai trang web này để đọc các bài hướng dẫn mà không cần đọc bài này. (lại một lý do nữa để bạn nên dừng đọc tại đây )
+ Kiến thức về ngôn ngữ: để dịch một game từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ nọ thì đòi hỏi bạn phải có kiến thức ở cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích. Tuy đa số trường hợp là dịch một thứ tiếng khác sang tiếng mẹ đẻ nhưng nếu không thạo cả tiếng mẹ đẻ, câu cú nghệch ngoặc, từ ngữ lủng củng thì nhiều khả năng bản dịch của bạn hoàn thành xong chỉ để ma nó chơi . Bậy, cũng có những thành phần chỉ biết lao đầu vào chơi, có chữ đọc được là chơi chứ chẳng quan tâm gì đến câu cú, chính tả hay ngữ pháp hết. Đây là lực lượng ủng hộ bạn nhiệt tình nhất. Trước khi hoàn thành bản dịch, bạn nên lót đường, mua chuộc những người này lập FC cho game bạn đang dịch thì hơn
Quan điểm của tôi: Hiện nay trên thế giới có rất nhiều nhóm dịch game. Đa số là dịch từ tiếng Nhật, và đa số là dịch sang tiếng Anh (một số trường hợp không đáng kể là dịch sang tiếng Tây Ban Nha, Đức, Pháp…và dĩ nhiên là trong đó có tiếng Việt của chúng ta ). Đa số trường hợp, các nhóm dịch này được cấu thành từ hai bộ phận: bộ phận hacker chuyên lo mọi vấn đề kỹ thuật trong game, từ việc hack dữ liệu, sửa font chữ cho đến việc trình bày (cho hiển thị chữ ra màn hình) sao cho đẹp nhãn. Bộ phận thứ hai là các translator, các “dịch giả” chỉ có nhiệm vụ dịch file text mà hacker giao cho từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích. Và thường thì nhóm translator có từ vài cho đến rất nhiều người.
Ưu điểm của cách hoạt động này là ai làm việc nấy, tính chuyên môn hóa cao và do vậy tiến độ dịch được đẩy nhanh. Còn nhược điểm là “lắm thầy nhiều mà”, “đẽo cày giữa đường”, “chín người mười ý”… Vì có nhiều người dịch nên văn phong không đồng nhất với nhau, hơn nữa không phải trình độ của mọi người đồng đều nhau nên chất lượng bản dịch rất chênh vênh. Để khắc phục tình trạng, họ thường cử ra một người gọi là “proof-reader” chuyên đọc hết các bản dịch mà các translator cung cấp, rà soát lỗi và chỉnh sửa lại câu cú cho đồng nhất văn phong. Thế nhưng vấn đề cũng không được giải quyết triệt để.
Vì sao? Vì người kỹ thuật (hacker) thì không biết gì về dịch thuật với ngôn ngữ, còn người dịch (translator) và proof-reader lại không biết gì về kỹ thuật. Có những tình huống mà người dịch thấy cần phải dịch như thế này mới đảm bảo về mặt ngữ nghĩa và tính “nghệ thuật”, nhưng chàng hacker bảo như thế dài quá, không đủ chỗ trống đâu anh ơi.
Lại có những tình huống mà người dịch đã Ô Cê hết rồi, nhưng anh chàng kỹ thuật khi chèn (insert) đoạn văn bản đã dịch vào Rom lại cảm thấy không hài lòng (vì trong câu đó có từ nào đó là tên bố mẹ anh ta, hay đại khái vậy) nên phén bớt, chỉnh sửa lại theo ý mình. Thế là xong. Vâng vâng và vâng vâng. Chỉ vì hai bên không hiểu rõ công việc của nhau mà sinh ra một bản dịch không mấy chất lượng.
Tôi nghĩ, phàm đã bắt tay vào dịch game thì người dịch phải là người hiểu rõ về mặt kỹ thuật, về cấu trúc dữ liệu của game mình định dịch. Ngược lại, người kỹ thuật phải hiểu rõ cả ngôn ngữ nguồn của game và ngôn ngữ đích mình định dịch. Nói tóm lại, người kỹ thuật chính và người dịch chính phải là một. Tất nhiên là có thể có thêm vài người kỹ thuật để giúp anh ta hack các mảng khác và vài người dịch khác để lo các phần không quan trọng nếu không có đủ thời gian.
Một xu hướng nữa trong việc dịch game hiện nay trong cộng đồng fan là tuy không hiểu rõ ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích nhưng vẫn cứ lao đầu vào dịch. Chẳng hạn, có một nhóm nọ rất mê một game Nhật, họ không rành tiếng Nhật nên đành dùng công cụ dịch tự động, và kết quả cho ra những câu tiếng Anh mà ngàn năm sau người ta vẫn còn phải lập viện nghiên cứu để xem ý muốn nói gì . Điển hình cho trường hợp này là bản dịch Der Langrisser trên hệ máy Snes của nhóm dịch Langfandood.
Tệ hại hơn, còn có cả một nhóm các anh Đức không rành tiếng Nhật, dùng phần mềm dịch tự động để dịch nhưng không phải dịch sang tiếng mẹ đẻ của họ mà lại dịch sang tiếng Anh, trong khi bản thân họ chỉ mới bập bẹ tiếng Anh. Nghe đâu cái game hút hồn đó có tên là Tearing Saga và nhóm dịch đó muốn bản dịch của mình mang tính toàn cầu chứ không dịch sang tiếng Đức vì chỉ có người Đức biết thôi, rất là phí!
Họ không hề biết rằng người Anh, Mỹ sau khi đọc vài dòng trong bản dịch đó đã phì cười như khi các bạn cười vào bản dịch của nhóm Langfandood trong bức hình bên trên. Mà cũng phải, họ không phải người Anh, chỉ dùng tiếng Đức, không rành tiếng Anh thì làm sao biết được những chỗ tinh tế trong tiếng Anh mà chỉ có người bản xứ mới hiểu được.
Thành ra…
Quan điểm của tôi vẫn là chỉ dịch game từ thứ tiếng mà mình nắm rõ trong lòng bàn tay sang tiếng mẹ đẻ, hoặc tiếng cha đẻ (nếu như cha mẹ từ hai nước khác nhau ). Như thế bản dịch mới hoàn chỉnh nhất, toàn vẹn nhất về mặt ngữ nghĩa. Ngay cả khi dịch sang tiếng mẹ đẻ, bạn còn chưa đảm bảo là bản dịch của mình đã ổn, không bị thiên hạ ném đá huống hồ là dịch sang một thứ tiếng mà mình chỉ mới biết nửa mùa.
Nhưng nói gì thì nói, tôi khuyên bạn nên nhớ lấy một câu mà ông bà hay nói: “dù ai nói ngả nói nghiêng, lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân”.
Đời có lắm kẻ không làm mà chỉ thích đi phá kẻ khác. Hãy cẩn thận với những thành phần đó. Và nên nhớ là nếu bạn dịch một game sang thứ tiếng mà tôi biết chắc bạn không giỏi, tôi cũng sẽ biến thành quỷ sứ đi phá cho tới khi project của bạn sụp thì thôi
Đùa thôi, tôi không làm mấy trò tiểu nhơn ác đức đó. Dưới đây là một số hình ảnh về những game tôi dịch được từ trước đến giờ. Có game đã hoàn thành, có game đang trong giai đoạn… Có game đã bỏ xó luôn, không động đến nữa.
(To Pea Kontinue)